Big5: De bijenorchis

Op safari te duur, te vermoeiend en te gevaarlijk? Welnee, niet voor wie op safari gaat in onze eigen stad. Vlaardingen barst van de stadsnatuur. Stadsecoloog Melitta stelt de Vlaardingse Big5 aan u voor. Lekker lezen en daarna naar buiten om deze schoonheden in het wild te spotten! Als eerste zetten we de bijenorchis in het zonnetje!

Mogen we deze bijzondere verschijning even aan u voorstellen? De bijenorchis is een inheemse orchidee. Haar Nederlandse naam heeft ze te danken aan haar onderlip. Die lijkt wel wat op een bij. De wetenschappelijke naam van deze mooie dame is Ophrys apifera. Dit klinkt als een Griekse tragedie, maar komt van het Griekse Ophrys wat wenkbrauw betekent. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de stijve haren op de lip van de bloem. Apifera betekend ‘bijdragend’.

Doe-het-zelf

De bijenorchis ziet er weliswaar uit alsof ze een unieke evolutionaire symbiose is aangegaan met de bijenfamilie, maar om heel eerlijk te zijn, is daar niets van waar. Sterker nog, ze heeft niet zoveel met bijen. Ze is voornamelijk zelfbestuivend. Haar stuifmeelklompjes zitten op een tamelijk lange steel en zodra de bloei start, beginnen de steeltjes te krimpen. Op die manier buigen ze naar de stempel toe.

De wind en een vrind

Orchideeënzaad is zó klein dat het ook wel ‘stofzaad’ wordt genoemd. Door de wind gedragen kunnen de zaden duizenden kilometers afleggen. Het minuscule zaad neemt geen reservevoedsel mee op reis. Om te kunnen ontkiemen is de bijenorchis dan ook afhankelijk van een wortelschimmel die zich in de bodem bevindt. Komt het zaadje op een plek waar haar schimmel-kameraadje aanwezig is, dan blijven ze vrienden voor het leven en laten elkaar nooit meer los. De schimmel bezorgt haar water en mineralen. Het heeft dan ook geen zin om de bijenorchis uit te steken en mee naar huis te nemen. De kans dat het plantje thuis gescheiden van haar vrindje aansluit, is bijna net zo klein als dat haar zaden zijn. 

Bijzondere voorkeuren

Tja, dus geen potje in de vensterbank voor de bijenorchis. Ze heeft eerlijk gezegd nogal bijzondere voorkeuren. Zo is ze dol op natte voeten en staat ze graag in arme, maar wel kalkrijke grond. Ze vestigt zich graag op een open plek en vindt het fijn als de grond daar enigszins verstoord is geweest. Zo is ze een groot fan van braakliggende industrieterreinen. Daar voelt ze zich thuis tussen andere pioniersplanten. Als ze een paar generaties verder is, krijgt ze ook weer andere buren zoals bijvoorbeeld wilde peen, kropaar, scherpe boterbloem, riet en rietorchis.

Verwennerij

Oké… we geven het eerlijk toe: we verwennen onze bijenorchis een beetje. Ze komt op dit moment niet noordelijker voor dan in Nederland, maar steekt wel steeds vaker haar kopje op. Dat kan komen doordat het door klimaatverandering warmer wordt. Wij zijn in Vlaardingen in ieder geval blij met haar. Daar waar we weten dat ze voorkomt, proberen we verruiging zoveel mogelijk tegen te gaan. We maaien pas na de bloei van de bijenorchis en voeren het maaisel af. Op die manier houden we de grond voedselarm en zo heeft zij hem graag. Wanneer we dit niet zouden doen, dan zouden andere soorten haar plaats in nemen.

Speuren

Schoenveters vastgestrikt? Rugzak met water en appel mee? Dan kunt u gaan speuren naar de bijenorchis. Om het ugemakkelijker te maken, geven we een paar hints: ze is bijvoorbeeld te vinden in de Broekpolder (bijvoorbeeld bij Masamuda) en in de Heemtuin Westwijk.

Reddingsactie

Een enthousiaste natuurliefhebber kwam in actie toen door werkzaamheden een groep bijenorchissen bedreigd werd. Ze nam direct contact op met de bouwers en de gemeente en ging met diverse stadsgenoten aan de slag om de orchideeën op verantwoorde wijze te verplaatsen.  
Uiteindelijk zijn er 40 bijenorchissen en 100 rietorchissen verplaatst. Zij staan nu naast hun soortgenoten in Holy. Daar was de zo beminde schimmel-kameraad al volop aanwezig in de grond. Loop maar eens langs het drassige veldje en u zult versteld staan van de bloemenpracht!